Feiten en fabels over de dieren op het Dolfinarium

Dierenwelzijn staat bij ons hoog in het vaandel. De hoekstenen van dierenwelzijn kunnen helpen om het begrip ‘dierenwelzijn’ te visualiseren. De hoekstenen van dierenwelzijn voor alle dieren onder menselijke zorg omvat de volgende elementen:

• Voeding;
• Gezondheid;
• Groepssamenstelling en sociale structuur;
• Gedragsmanagement (oftewel: training).

De dieren in het Dolfinarium worden getraind ten behoeve van hun eigen welzijn. Als voorbeeld:

1. Fysieke en mentale stimulans;
2. Betere verzorging van de dieren

Als aanvulling hierop en wat tevens ten behoeve komt van het welzijn van de dieren omdat ze zowel fysiek als mentaal worden uitgedaagd draagt de training ook bij aan

• Educatie aan de bezoekers;
• Onderzoek.

In het Dolfinarium hoeven de dieren niet te jagen op hun voedsel of vluchten voor vijanden. De tijd die ze daar in de natuur mee kwijt zijn moeten we dus op een andere manier invullen. Het is daarom noodzakelijk om de dieren fysiek en mentaal uit te dagen.

Iedere dag krijgen de dieren een zeer gevarieerd programma aangeboden, waarbij er allerlei verschillende trainingen aan bod komen zoals onder andere:

• Gezondheidstraining;
• Educatieve presentaties voor publiek;
• Fysieke training zoals sprongen;
• Training voor onderzoek;
• Denkspelletjes;
• Verrijking of speelsessies.

De verzorgers hebben daarbij één hoofddoelstelling: geen enkele dag mag hetzelfde zijn. Het gaat om een zo’n afwisselend mogelijk programma voor de dieren. Zoals in de natuur geen enkele dag hetzelfde is, is dat in het Dolfinarium ook niet.

Het dieet van de dieren wordt bepaald door de dierenartsen in samenwerking met de dierenverzorgers en is gebaseerd op het BMI (een gezond lichaamsgewicht) van het individuele dier in combinatie met de eetbehoefte van dat dier.

Een groot gedeelte van de dieren wordt wekelijks gewogen. Dankzij de gezondheidstraining – die prioriteit is voor de zorg van alle dieren – kunnen zij zelf, afhankelijk van het diersoort, op een weegschaal zitten of liggen. Hierdoor kunnen we het gewicht van de verschillende dieren in de gaten houden en daarmee een zeer nauwgezet dieet bepalen.

Daarnaast is het de taak van de dierenverzorger om de dieren goed te kennen. Net als mensen hebben niet alle dieren dezelfde eetbehoeften. De één houdt ervan om veel te eten, de ander misschien weer niet. Het is dus belangrijk om te beseffen dat niet alle dieren hetzelfde zijn en dat er moet worden gelet op de individuele voorkeuren.

Het dieet dat voor de dieren bepaald is wordt wekelijks herzien door de dierverzorgers en dierenartsen gebaseerd op het gewicht en gedragsobservaties om het voor het dier zo optimaal mogelijk te houden.

De dieren krijgen dagelijks hun gehele dieet, tenzij zij dit zelf weigeren. Als dit het geval is wordt er direct gekeken naar de reden van verminderde eetlust, dit zou namelijk een indicatie van verminderde gezondheid kunnen zijn.

De verdeling van het dieet over de dag kan dagelijks veranderen. Omdat dieren in de natuur niet iedere dag op hetzelfde tijdstip dezelfde hoeveelheid eten binnenkrijgen houden we in het Dolfinarium diezelfde lijn aan. Zo kan het zijn dat een gedeelte van het dieet verkregen wordt tijdens trainingssessies maar ook door middel van verrijking waarin voedsel wordt verstopt. Hierdoor moeten dieren hun vaardigheden inzetten om het voedsel te verkrijgen.

Gemiddeld dieet:

Californische zeeleeuwen

♂ 8 – 9 kg

♀ 4 – 5 kg

Walrussen

♂ 25 kg

♀ 15 kg

Dolfijnen

6 – 10 kg

Het gehele dieet van alle dieren in het Dolfinarium bestaat uit vis. Wij voeren onder andere: haring, makreel, sprot, capelin, blauwe wijting en inktvis

De meest recente wetenschappelijke studie toont aan dat dolfijnen onder menselijke zorg ouder worden dan dolfijnen in de natuur. In de natuur worden dolfijnen gemiddeld 17 jaar oud. Naast natuurlijke vijanden spelen ook factoren door menselijk toedoen zoals overbevissing, vervuiling van de zee, en geluidsvervuiling een rol in de oorzaak van de lagere leeftijd van dieren in de natuur. Uitzonderingen zijn er altijd: de oudst gekende tuimelaar dolfijn ooit in de natuur was Nicko, zij leefde in Sarasota Bay. Hier leeft de meest bestudeerde groep tuimelaar dolfijnen ter wereld. Nicklo werd 67 jaar.

Bij studies naar de levensverwachting van dolfijnen wordt er vaak gebruik gemaakt van de mediane leeftijd. Dit wil zeggen de leeftijd waarop er net zoveel dieren leven die ouder en jonger zijn. De data voor de studies naar dolfijnen in de natuur komt voornamelijk van de zogenaamde residentie groepen, waaronder Sarasota Bay voor de kust van Amerika. Dit is de meest bestudeerde groep tuimelaar dolfijnen ter wereld. Hier is dus ook de meeste data van. De mediane leeftijd vanaf 1 jaar voor deze groep is 17,4 jaar. Terwijl de mediane leeftijd vanaf 1 jaar voor dolfijnen in dierentuinen in Amerika 35 jaar is.

Het is wettelijk niet toegestaan om de dieren een levende prooi te geven. Alle vissoorten die wij onze dieren voeren zijn op een duurzame manier gevangen. Van elke batch vis worden er analyses afgenomen die de vochtgehalte en de calorische waarde weergeven. Ook de verontreinigende waarde wordt bepaald. Op deze manier weten wij precies wat onze dieren binnenkrijgen. Indien beide waardes niet kloppen, wordt de vis niet aan de dieren gevoederd.

 Dolfijnen leven in verschillende leefgebieden en komen in alle wereldzeeën voor behalve in de koude poolzeeën.

• Aan de kust in residentiegroepen;
• In migrerende groepen op open zee.

Het zwemmen in de natuur is vooral gerelateerd aan het zoeken naar voedsel, socialisatie, vluchten voor natuurlijke vijanden of bedreigingen veroorzaakt door de mens. Het leefgebied hangt af van:

• De beschikbaarheid van voedsel;
• De afwezigheid van vijanden;
• De aanwezigheid van geschikte voortplantingskandidaten.

Indien er aan bovenstaande criteria wordt voldaan is er voor de groep dolfijnen geen reden om van leefgebied te veranderen en daarvoor grotere afstanden in zee af te leggen.

In het Dolfinarium leven dolfijnen in twee verschillende en onafhankelijke gebieden. De kenmerken per gebied volgen hieronder.

DolfijndoMijn

• Hier leeft een groep met mannelijke tuimelaar dolfijnen;
• In het DolfijndoMijn zit zo’n 3 miljoen liter kunstmatig zeewater;
• Bezoekers hebben toegang bij dolfijnenvoorstelling en op rustige dagen een extra, educatieve trainingssessie;
• Het gebied van de voorstelling, de buitenverblijven, en het gedeelte daartussen behoren tot het totale leefgebied.

DolfijnenDelta 

• Een leefgebied waar zowel mannelijke als vrouwelijke tuimelaar dolfijnen wonen;
• In de DolfijnenDelta zit zo’n 13 miljoen liter semi-natuurlijk zeewater;
• Bezoekers hebben overal toegang en kunnen het hele leefgebied bewonderen.

In een uitgebreide studie die gedaan is naar dolfijnen onder menselijke zorg komt naar voren dat de fysieke activiteit van dolfijnen meer te maken heeft met de zorg voor de dieren dan met de geboden fysieke ruimte. Hoe de dierenverzorgers de dag invullen door middel van bijvoorbeeld trainingen en verrijking in combinatie met sociale activiteiten van de dieren zelf is dus belangrijk voor de beweging van de dieren.

Alle dieren onder de zorg van mensen hebben minder ruimte dan de dieren in de natuur. De vraag hierbij is dus niet: ‘Kunnen we de ruimte van de natuur nabootsen?’ maar ‘Kunnen we voldoen aan de fysieke behoefte van de dieren?’

Het trainen van zowel het lichaam als de geest van een dier is belangrijk voor zijn of haar welzijn. Hier houden de dierenverzorgers zich op dagelijks basis mee bezig. Er wordt gekeken naar verschillende facetten zoals soort specifieke behoeften en individuele behoeften.

Ook in de natuur zwemmen dolfijnen niet altijd lange afstanden. Zo is er van residentie- of kustdolfijnen bekend dat zij een vast leefgebied bewonen. Deze groepen dolfijnen leven in ondiep water voor de kust, vaak met een maximale diepte van 3 tot 5 meter.

Het zwemmen in de natuur is gerelateerd aan het zoeken naar voedsel, socialisatie, vluchten voor natuurlijke vijanden of bedreigingen veroorzaakt door de mens. Een overtuigend bewijs daarvan is bijvoorbeeld de aanwezigheid van een grote groep kustdolfijnen in Sarasota Bay, die in een natuurlijke baai voor de kust van Florida in Amerika leeft. De dolfijnen verblijven daar in ondiep water, en blijven in dat leefgebied omdat deze baai zeer rijk is aan vis. Hierdoor hoeven ze geen kilometerafstanden te zwemmen om hun voedsel te zoeken. Andere groepen kustdolfijnen komen voor in Sado, Portugal en in Moray Firth, Schotland.

De aanwezigheid in een leefgebied en het afleggen van afstanden is dus vooral gerelateerd aan de beschikbaarheid van voedsel en de afwezigheid van vijanden of bedreigingen.

Dolfijnen produceren geluid, de zogenaamde sonar, dat ze naar voren uitzenden. De echo die vervolgens terugkaatst van het object voor hen, vangen ze op m.b.v. hun onderkaak. Ze gebruiken hun sonar voor het zoeken naar voedsel, ontsnappen aan natuurlijke vijanden, navigeren, het bij de groep blijven en voor de onderlinge communicatie.

Onderzoeken naar sonargebruik bij dolfijnen, zowel in het wild als in dierentuinen, hebben aangetoond dat de dieren de sterkte van hun sonar kunnen reguleren en zelfs uit- en in kunnen schakelen. In 2017 heeft het dolfinarium Boudewijn Seapark in België meegewerkt aan een wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Parijs; zij hebben de sonar opgenomen* om meer te weten te komen over de communicatie tussen onze dolfijnen. Daaruit is gebleken dat de dolfijnen wel degelijk hun sonar gebruiken, onder anderen voor onderlinge communicatie.

* Lopez-Marulanda, J., Adam, O., Blanchard, T., Vallée, M., Cazau, D., Delfour, F. (2017). First results of an underwater 360° HD audio-video device for etho-acoustical studies on bottlenose dolphins (Tursiops truncatus)

Het Dolfinarium gaat bewust om met de gevoeligheid van dolfijnen voor geluid. We houden de geluidsproductie in het verblijf streng in de gaten voor alle geluiden, die onder het water doordringen. Dit geldt voornamelijk voor machines die contact hebben met de verblijven, zoals pompen. Door flexibele plaatsing op rubbers wordt geluidshinder voorkomen.

Voor geluid geproduceerd in de lucht, boven het water, is er een veel kleinere gevoeligheid bij de dieren. Het meeste geluid kaatst namelijk op het wateroppervlak  terug de lucht in (iedere duiker of snorkelaar kan beamen dat het stil is onder water).

Het Dolfinarium heeft geluidsonderzoeken laten uitvoeren door een bedrijf, gespecialiseerd in akoestische onderzoeken bij zeedieren. Dolfijnen nemen op andere toonhoogtes geluid waar dan mensen. De dolfijnen ondervinden geen hinder van de voorstellingsgeluiden, zoals muziek van de voorstelling. Mensen kunnen geluidstonen horen tussen het frequentiegebied van 15 Hz tot 20.000 Hz. Bij dolfijnen ligt dit anders. Het gehoor van dolfijnen werkt vooral goed onder water. Zij produceren hoogfrequente geluiden voor hun sonar. Dolfijnen kunnen daarom vooral geluidstonen horen tussen de 75.000 Hz en 150.000 Hz, die voor de mens onhoorbaar zijn. De gehoorgevoeligheid van dolfijnen ligt dus ver boven de geluidstonen.

Het Dolfinarium heeft voor het laatst in de jaren ’80 dieren afkomstig uit het wild verkregen. De meeste dieren zijn echter in het Dolfinarium geboren. In Europese dierenparken is 70% van de dolfijnen in een park geboren. In het Dolfinarium is zelfs 89% van de tuimelaars in het Dolfinarium of in een ander dierenpark geboren.

Het Dolfinarium heeft altijd een succesvol fokprogramma gekend. Een geboorte zorgt namelijk voor nieuwe dynamiek binnen een bestaande groep dolfijnen. De aanwezigheid van jonge dieren in een groep dolfijnen verhoogt en versterkt dus positief sociaal gedrag tussen alle dieren binnen de collectie. Het biedt de vrouwelijke dieren (de moeders, maar ook de tantes) de kans om zeer hechte sociale banden te ervaren met de nakomelingen.

Samen met andere dierenparken is er sinds het begin van het Dolfinarium gewerkt aan een zogenaamd ‘breeding-program’, of EEP. Dit is een voortplantingsprogramma van de Europese dierentuin organisatie EAZA, waarbij de coördinator van dit programma instaat voor een gezonde en genetisch gevarieerde populatie binnen alle Europese dierentuinen. Een dergelijk EEP (European Endangered Species Program) programma is ook opgezet voor vele andere diersoorten binnen de collectie van de Europese dierentuinen. Om wildvang te voorkomen, en populaties dieren in dierentuinen genetisch gezond te houden, worden er regelmatig dieren uitgewisseld tussen dierentuinen.

Het voortplantingsbeleid voor tuimelaar dolfijnen in Europa is in de loop van de jaren veranderd, net zoals dit ook voor andere dierentuin diersoorten regelmatig verandert. De huidige Europese populatie tuimelaar dolfijnen is vandaag de dag ‘sustainable’ voor de toekomst. Het Dolfinarium heeft voldoende dieren op het park. Door jarenlange ervaring en succes met tuimelaar dolfijnen is het overlevingspercentage van de nakomelingen hoog en de genetische variatie in de Europese dierentuinen zo goed dat verdere fok op dit moment niet nodig is. Dit sluit aan bij het EEP (European Endangered Species Program) beleid, waarin wordt geadviseerd de voortplanting in Europese dierentuinen tijdelijk stop te zetten.

Het Dolfinarium heeft niet de intentie om de fok met dolfijnen weer op te starten de aankomende jaren. Dit omdat er momenteel genoeg dieren in het park zitten, en wij deze ruim voldoende leefruimte willen blijven bieden.

Echter, een definitief fokverbod zal het welzijn van de huidige populatie tuimelaar dolfijnen eerder negatief beïnvloeden. Ook de Europese dierentuin organisatie EAZA is tegen een permanente fokstop voor tuimelaar dolfijnen. Net als voor andere diersoorten die in een sociale groep leven, is de geboorte van nakomelingen voor een groep tuimelaar dolfijnen essentieel voor het uiten van volledig natuurlijk gedrag. De geboorte zorgt namelijk voor een nieuwe dynamiek binnen een bestaande groep dolfijnen. Daarnaast kan langdurig gebruik van anticonceptie, veterinaire problemen veroorzaken bij de vrouwelijke dieren, die het welzijn ook negatief beïnvloeden. Wij geloven in gecontroleerde en gecoördineerde voortplantingsprogramma’s in dierentuinen, aangestuurd door de Europese dierentuin organisatie EAZA.

Dolfijnen (in de natuur) leven in zogenaamde ‘fission-fusion’ verbanden. Dat wil zeggen dat groepssamenstellingen voortdurend wisselen qua samenstelling en grootte. Tuimelaar dolfijnen zijn sociaal, zeer flexibel en hebben een uitstekend aanpassingsvermogen.

Ook in het Dolfinarium leven complete families. Toch verhuizen er wel eens dolfijnen naar andere parken. Dit gebeurt echter op een zeer zorgvuldige manier. Daarbij is het belangrijk om te weten dat een verhuizing van een dier is niet negatief is voor een dier. Het is vaak ook een uitdaging voor de nieuweling en de groep waarin hij of zij terecht komt. Hun vertrouwde verzorgers bereiden de dieren voor op het transport. Sterker nog tijdens en na aankomst begeleiden deze verzorgers de dieren bij het verkennen en ontdekken van hun nieuwe leefomgeving en soortgenoten.

* Venn-Watson, S. K., Jensen, E. D., & Ridgway, S. H. (2011). Evaluation of population health among bottlenose dolphins (Tursiops truncatus) at the United States Navy Marine Mammal Program. Journal of the American Veterinary Medical Association, 238(3), 356-360.

Dolfinarium heeft een dierentuinvergunning bij de Nederlandse overheid. De Rijksdienst van Ondernemend Nederland publiceert op haar pagina welke dierentuinen in Nederland een vergunning hebben. Zie https://www.rvo.nl/onderwerpen/agrarisch-ondernemen/dieren/dierenwelzijn/dierentuin. Een dierentuin krijgt een vergunning als: volgens het Besluit houders van dieren is een dierentuin een ‘permanente inrichting waar levende wilde dieren worden gehouden om gedurende ten minste 7 dagen per jaar te worden tentoongesteld aan het publiek, met uitzondering van circussen en dierenwinkels. Om een dierentuin te mogen exploiteren heeft u een vergunning nodig’. Een dierentuin behoudt haar vergunning door: periodieke controle en naleving van de vergunning van de NVWA.

Naar aanleiding van de laatste visitatie eind 2019 heeft het Dolfinarium recentelijk afspraken gemaakt met het ministerie van LNV. Naar tevredenheid van de minister is afgesproken dat het Dolfinarium zich de komende jaren inzet voor:

• Een natuurlijker dolfijnverblijf in ‘DolfijnDomijn’ en voor de andere diersoorten grotere verblijven. Na akkoord van het ministerie is het plan dit de komende jaren door te voeren;
• Het vervolg van een nieuwe educatieve route sinds 2020.

Daarmee hebben alle dierenvoorstellingen een educatief karakter gekregen, met als grootste educatieve voorbeeld de dolfijnenvoorstelling Oceanica. Daarnaast vertonen de dieren alleen nog maar natuurlijk gedrag, en alleen onnatuurlijk gedrag indien dit de educatieve boodschap aan de bezoeker ondersteunt.

Tenslotte is het belangrijk aan te geven dat het dierenwelzijnsniveau bij het Dolfinarium door de overheid bij inspecties iedere keer op een hoog niveau wordt gewaardeerd.

Het Dolfinarium heeft als doel om haar bezoekers kennis te laten maken met bijzondere zeezoogdieren en de gevaren van plastic soep in de zee. Door de bezoekers oog in oog te brengen met onze dieren tijdens acht educatieve voorstellingen en het ‘in het water’ programma, hopen we dat mensen direct betrokken raken met onze dieren. Zij leren veel over zeezoogdieren en de leefwijze van hun soortgenoten in het wild. Daarnaast worden zij geïnformeerd over de gevaren voor dieren in de zee, en wat zij hier in hun dagelijks leven aan kunnen doen. Op die manier hopen we dat onze bezoekers na hun bezoek aan het Dolfinarium een actieve rol zullen gaan spelen voor het behoud van de verschillende soorten in de natuur.

Ook zijn er twee educatieve ruimtes en verschillende educatiepunten op het park, met daarop informatie over de biologie en ecologie van de verschillende zeezoogdierensoorten in het wild. Tijdens onze educatieve programma’s voor scholen krijgen scholieren veel informatie over de soort en hun leefomgeving in de natuur van ons professioneel team van verzorgers.

Ja, het Dolfinarium werkt regelmatig mee aan nationale en internationale onderzoeksprojecten. Zo hebben wij bijvoorbeeld meegewerkt aan onderzoeken als:

• Groeicurvecheck m.b.v. drones Bruinvissen
• Bloedonderzoek Bruinvissen
• Bloedonderzoek Walrussen
• Dierwelzijnsonderzoek Dolfijnen
• Cortisolonderzoek Dolfijnen
• Arctic Marine Litter Project, Univeristeit Wageningen
• Onderzoek haaien- en roggeneieren, Universiteit Wageningen
• Onderzoek naar het stemgebruik van tandwalvissen voor echolocatie en communicatie, Universiteit Denemarken

Het Dolfinarium werkt op verschillende manieren mee aan het behoud van de soort in het wild:

1. Educatie van bezoekers; bezoekers wijzen op de kwetsbaarheid van de natuur en welke actieve rol zij zelf kunnen spelen ter bescherming van de soort in het wild;
2. Onderzoek; het vergroten van de kennis over de soort, zodat we ze doelgerichter kunnen beschermen in de natuur;
3. Samenwerking met EAAM; conservatie project ter bescherming van monniksrob in Mediterrane zee.
4. Samenwerking met kennispartners Plastic Soup Foundation en financiële ondersteuning van het Arctic Marine Litter Project ten behoeve van het informeren van de bezoekers over de gevaren van plastic soep in het algemeen, alsook voor de dieren in het Noordpoolgebied.